Fale o częstotliwości radiowej ? w fizykoterapii i kosmetologii

Radio frequency waves ? in physical therapy and cosmetology

????? ????? ?????? ? ? ???????????? ? ????????????

Agata Mańkowska1,2, Wojciech Kasprzak2

1 z Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii w Poznaniu

2 Gabinet Lekarski i Zakład Fizjoterapii SALUS w Poznaniu

Streszczenie

Zabiegi falami o częstotliwościach radiowych w ostatnich kilku latach stały się powszechną metodą stosowaną w kosmetologii. Fale radiowe jako forma leczenia stosowane są od dawna powszechnie w fizykoterapii ? określane jako zabieg diatermii. Pobudzenie procesów fizjologicznych, obkurczenie włókien i stymulacje fibroblastów do tworzenia nowego prawidłowego kolagenu uzasadnia stosowanie tej formy terapii jako metody opóźniającej procesy starzenia się skóry. Tkanka tłuszczowa wykazująca się wysoką impedancją ulega przegrzaniu podczas działania fal radiowych. RF stosowany jest również w terapii cellulitu, jako problemu dotyczącego nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej, zaburzeń mikrokrążenia oraz układu limfatycznego skóry i tkanki podskórnej. W prezentowanym artykule autorzy przedstawili zastosowanie urządzenia emitującego fale radiowe, które może być wykorzystane zarówno w fizykoterapii jak i kosmetologii. Opisano biologiczne oddziaływanie, metodę zabiegową, wskazania i przeciwwskazania do stosowania RF w fizykoterapii i kosmetologii. Artykuł zawiera również własne spostrzeżenia dotyczące metodyki oparte o dwuletnie doświadczenia w pracy na tego typu urządzeniu.

Słowa kluczowe: fale o częstotliwości radiowej, kolagen, terapia cellulitu

Abstract

Treatments with the use of radio frequency waves had become very popular in cosmetology in a last few years. Radio frequency wave treatment is generally used in physiotherapy for a long time and known as diathermy treatment. Stimulation of physiological processes, fiber contraction and fibroblasts stimulation in order to create new proper collagen justifies this form of therapy as a skin anti-aging method. High impedance fat tissue overheats during treatment with radio frequency waves. RF is also used in cellulite treatment, seen as a problem of excessive amount of fat tissue, microcirculatory and skin lymphatic system disturbances. Present work shows use of equipment that emits radio frequency, which can be used both in physiotherapy and cosmetology. Biological effect, methods of treatment, indications and contraindications of applying RF in physiotherapy and cosmetology are described. Also included are author?s observations based on a two year experience and working knowledge of that kind of equipment.

Key words: radio frequency waves, collagen, cellulite treatment

??????

????????? ? ?????????????? ???? ????? ?????? ? ????????? ????????? ??? ????? ?????????????- ??? ????????? ??????????? ? ????????????. ?????????? ??? ????? ??????? ???????????? ? ??- ?????????? ??????? ? ??????, ? ????? ???????? ? ?????????. ?????????? ??????????????? ?????????, ?????????? ??????? ? ?????????? ???????????? ? ????- ????? ?????? ??????????? ?????????, ???????????? ???????????? ???????????? ????? ??????? ??? ?????? ??????????????? ???????? ????. ??????? ?????, ??????????? ???? ??????? ??????????- ????, ???????????? ?????????? ??? ???????????? ?????????. ?????????? ???????????? ??? ??????? ????????, ???????? ????????????? ???????? ??????? ? ???????? ??????????? ????, ??????????? ??? ? ???????????????, ??? ? ? ????????????? ??????? ???? ? ????????? ?????????. ? ???????????? ?????? ?????? ??????????? ????????????? ????????, ???????????? ??????????, ??- ????? ????? ???? ???????????? ??? ? ???????????? ??? ? ? ????????????. ??????? ?? ????????????? ???????, ????????? ? ???????????????? ? ????????? ??? ????????????? ?? ? ???????????? ? ?????- ???????. ?????? ???????? ????? ??????????? ??????????, ???????????? ????????, ???????????? ?? ?????????? ????? ?????? ?? ????????? ???? ????????????.

???????? ?????: p?????????, ????????, ??????e ????????

Acta Balneol. Tom LIV Nr 3 (129), str. 198-203

Wstęp

W ostatnich latach zabiegi wykorzystujące fale o częstotliwości radiowej (powyżej 300 kHz) stały się kolejnym narzędziem, służącym do poprawy wyglądu skóry. Metoda zwana popularnie falą radiową lub radiofrekwencją w kosmetologii i medycynie estetycznej pojawiła się stosunkowo niedawno. Jako forma lecznicza stosowana jest już od lat 70 ubiegłego wieku. W fizykoterapii zabieg określany jest jako diatermia. Nazwa ta pochodzi od greckich słów: diá ? przez, thérmé ? gorąco. Głównym czynnikiem oddziałującym leczniczo jest wewnętrzne ciepło wytworzone w tkankach poddawanych zabiegowi. Zabiegi stosuje się głównie w celu poprawy ukrwienia, pobudzenia procesów regeneracyjnych, zmniejszenia napięcia mięśniowego oraz uzyskania efektu przeciwbólowego (5, 6). W prezentowanym artykule przedstawiono zastosowanie urządzenia wytwarzającego fale o częstotliwości radiowej. Urządzenie może być stosowane zarówno w fizykoterapii jak i kosmetologii.

Podstawy fizyczne

W tradycyjnej diatermii z fizycznego punktu widzenia, elektrody stosowane w zabiegach to okładki kondensatora. Połączenie okładek kondensatora ze źródłem prądu stałego powoduje naładowanie ich w taki sposób, że jedna płyta ma ładunek dodatni, druga ujemny. Okładki kondensatora połączone ze źródłem prądu zmiennego, będą się ładować naprzemiennie, zgodnie ze zmianą kierunku przepływu prądu. Jeśli między okładkami kondensatora (elektrodami) znajduje się próżnia lub dielektryk (materiał słabo przewodzący prąd elektryczny), powstanie między nimi pole elektryczne. Z taką sytuacją mamy do czynienia gdy elektrody nie będą przylegać bezpośrednio do ciała, lub są pokryte warstwą materiału izolacyjnego. Na organizm będzie działać pole wytworzone pomiędzy okładkami. W zabiegach stosowane są elektrody pokryte najczęściej warstwą ceramidu.
Kremy, emulsje lub żele ułatwiają przesuwanie elektrod po powierzchni skóry. To rozwiązanie techniczne najbardziej przypomina tradycyjny zabieg diatermii, podczas którego elektrody kondensatorowe umieszczone są w okładzinach. Drugim typowym rozwiązaniem jest zastosowanie elektrod nieizolowanych. W takim przypadku z fizycznego punktu widzenia możemy określić, że przez tkankę popłynie prąd wielkiej częstotliwości. Podczas zabiegu wykonywanego tą metodą wskazane jest stosowanie kosmetyku, którego formuła pozwala na zmniejszenie oporu warstwy rogowej naskórka (żele, emulsje). Obydwa rozwiązania techniczne prowadzą do wytworzenia ciepła endogennego w tkankach.

Oddziaływanie biologiczne

Zmienny prąd elektryczny, wielkiej częstotliwości, wytworzony między elektrodami powoduje, że w elektrolicie tkankowym jony będą się przemieszczać, ujemne w stronę anody, dodatnie w stronę katody. W wyniku zmian biegunów elektrod dochodzi do oscylacji jonów wokół ich średnich położeń (polaryzacja jonowa). W dielektrykach (ciałach słabo przewodzących prąd elektryczny) dochodzi do naprzemiennego przesuwania się ładunku. Cząsteczki niezjonizowane, o wyraźnie spolaryzowanym układzie ładunku (np. dipole wody) zmieniają cyklicznie, rotacyjnie orientację przestrzenną (6). Na skutek polaryzacji, przesunięcia i ruchu w atomach naładowanych elektrycznie cząstek dochodzi do wytworzenia w tkance ciepła w wyniku ich wzajemnego tarcia z otoczeniem. Ilość ciepła wytworzonego w tkankach zależy od wielu czynników:

1. Natężenia prądu

2. Częstotliwości prądu

3. Wielkości elektrod oraz ich wzajemnej konfiguracji

4. Impedancji tkanki

5. Zdolności do uruchomienia procesów adaptacyjnych

Tkanki wykazują różną zawartość elektrolitów oraz różny stopień uwodnienia. W tkankach zawierających dużą ilość elektrolitów i dobrze uwodnionych (mięśnie, skóra) ilość wytworzonego ciepła jest większa niż w tkankach o małej zawartości elektrolitów i słabo uwodnionych (np. kości). Z kolei wysoka impedancja tkanek, np. tłuszcz podskórny, powoduje wytworzenie większej ilości ciepła (głębszy efekty termiczny stosowanej metody). Efekt biologiczny zabiegów z zastosowaniem fal radiowych związany jest z oddziaływaniem ciepła na tkanki. Różnica w stosunku do innych metod termicznych polega na tym, że podczas zabiegu diatermii ciepło wytwarzane jest wewnątrz tkanek, w ich całej objętości ? ciepło endogenne, w odróżnieniu do ciepła egzogennego, dostarczanego z zewnątrz (wnikającego płytko) np. podczas zabiegów z zastosowaniem parafiny (5, 6).

Metodyka zabiegu

Czynnikiem wpływającym na dystrybucję ciepła w tkance jest geometria oraz rozmieszczenie elektrod. W urządzeniach wytwarzających RF stosuje się dwie techniki przeprowadzania zabiegów. Rozkład ciepła wytworzonego przez te konfiguracje jest różny. Stosowane nazwy nie są precyzyjne z punktu widzenia nauk fizycznych (przepływ prądu możliwy jest tylko po zamknięciu obwodu ? zawsze wymagane są dwa bieguny/elektrody). W literaturze medycznej przyjęto następujące nazewnictwo: Technika monopolarna określana również jako jednobiegunowa.Zabieg przeprowadza się za pomocą elektrody czynnej (mniejszej wielkości), druga elektroda spełnia zadanie zamykającej obwód elektryczny. Efekt termiczny uzyskuje się pod elektrodą czynną, w wyniku zagęszczenia energii (na jednym biegunie) spowodowanego dużo mniejszą powierzchnią elektrody w porównaniu z elektrodą bierną. Takie ułożenie elektrod umożliwia głęboką penetrację energii w tkance, a tym samym wytworzenie ciepła w głębszych warstwach skóry i tkanki podskórnej (ryc. 1)

 
Rycina 1.

Technika bipolarna określana również jako dwubiegunowa Zabieg przeprowadza się za pomocą dwóch równej wielkości elektrod. Umieszczone są one blisko siebie, w jednym aplikatorze. Takie ułożenie elektrod ogranicza znacznie głębokość penetracji energii (ryc. 2). 

Rycina 2.

Wybór metody podyktowany jest celem zabiegu. W przypadku metody bipolarnej większa ilość ciepła wytwarzana jest w warstwach płytko położonych, między blisko położonymi elektrodami. Stosowana jest najczęściej na okolice bardziej wrażliwe, jak szyja czy twarz. Metoda monopolarna pozwala uzyskać większą ilość ciepła także w tkankach głębiej położonych. Niektóre urządzenia do terapii falami radiowymi dają zwykle możliwość stosowania zarówno metody unipolarnej jak bipolarnej, co pozwala na właściwy dobór metody. 

Metodyka zabiegu

Dostosowanie parametrów fizycznych oraz współpraca z pacjentem podczas zabiegu zmniejsza ryzyko reakcji niepożądanych w postaci nadmiernego przegrzania lub poparzenia. Właściwą temperaturę w skórze można uzyskać poprzez zastosowanie impulsów o odpowiedniej energii. Metoda wykonania zabiegu polega na wielokrotnym przejściu głowicą po powierzchni tkanki docelowej, przez co uzyskuje się, w sposób kontrolowany, oczekiwaną kumulację energii. Faktyczna temperatura uzyskana na określonych poziomach tkanki jest trudna do określenia bez użycia kamery termowizyjnej. Tkanki zbudowane są ze struktur o różnym stopniu uwodnienia oraz różnej pojemności cieplnej. Ilość uzyskanego w tkance ciepła jest również związana z jej właściwościami termoregulacyjnymi. Większość urządzeń ma w elektrodach wbudowany czujnik temperatury. Takie rozwiązanie informuje nas o temperaturze jaką w przybliżeniu uzyskujemy podczas zabiegu na powierzchni tkanki, co umożliwia kontrolę i zabezpiecza przed niebezpiecznym przegrzaniem. Uzyskana temperatura na powierzchni tkanki wyświetlana jest na ekranie urządzenia. Programy wbudowane w urządzenia pozwalają również na takie dozowanie energii, aby utrzymywać temperaturę na stałym określonym poziomie. Nowoczesne urządzenia wyposażone są w dodatkowe systemy zabezpieczające, pacjent trzyma w dłoni dodatkowy przycisk, który po naciśnięciu wyłącza natychmiast przepływ prądu. W dawkowaniu prądu, należy opierać się na subiektywnych doznaniach pacjenta.

Zastosowanie fal radiowych w fizykoterapii

Fala radiowa w fizykoterapii może być z powodzeniem stosowana we wszystkich stanach chorobowych, w których wskazane jest wytworzenie w tkankach ciepła np. zapalenia okołostawowe, zespoły przeciążeniowe stawów kręgosłupa i kończyn, zapalenia stawów żuchwy, przewlekłe zapalenia zatok, ucha i jamy nosowo-gardłowej, przykurcze mięśni, przykurcze mięśni, przygotowanie do zabiegów kinezyterapii itp.

Ciepło powstające wewnątrz tkanki powoduje w jej obrębie :

? rozszerzenie naczyń krwionośnych
? zwiększenie przepływu krwi
? poprawę ukrwienia tkanek
? pobudzenie procesów przemiany materii
? przyspieszenie procesów wchłaniania tkankowego
? wzrost liczby leukocytów
? zmniejszenie napięcia mięśniowego
? zmniejszenie pobudliwości układu mięśniowo- nerwowego
? działanie przeciwbólowe

Ilość wytwarzanego ciepła w trakcie diatermii zależy od wielu czynników, dlatego nie ma precyzyjnego sposobu dawkowania energii. Powszechnie stosuje się więc tradycyjne w fizykoterapii dawkowanie oparte na subiektywnych doznaniach cieplnych pacjenta (cztery dawki)

I - dawka atermiczna ? nieco mniejsza od granicy odczuwania ciepła.
II ? dawka oligotermiczna ? jest to minimalna dawka progowa wywołująca wrażenie ciepła.
III ? dawka termiczna ? dawka ponadprogowa odczuwania ciepła. Wywołuje wrażenia przyjemnego ciepła.
IV ? dawka hipertermiczna ? dawka maksymalna ponadprogowa odczuwania ciepła. Wywołuje odczucia silnego ciepła, jednak poniżej progu odczuwania bólu.

W ostrych stadiach choroby na ogół nie zaleca się stosowania ciepła. W stanach podostrych stosuje się dawki słabe (I i II), a w przewlekłych silniejsze (III i IV).
Czas zabiegu waha się od 5 do 20 minut, w zależności od wskazań i zastosowanej dawki i wielkości obszaru ciała poddawanego zabiegowi. W podostrych stanach stosuje się krótkie czasy i małe dawki, w przewlekłych dłuższe czasy i większe dawki. Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień, około 10-15 zabiegów w serii.

Zastosowanie fal radiowych w kosmetologii i medycynie estetycznej

Białka strukturalne produkowane są przez fibroblasty. Makrocząsteczki białka łączą się w wiązki i włókna. Skóra właściwa zawiera tylko 4% elastyny (główny składnik włókien sprężystych) i 70% kolagenu. Wyróżnia się trzy rodzaje włókien: kolagenowe, sprężyste i retikulinowe. W procesie starzenia się skóry dochodzi do zmian fizykochemicznych w skórze. Włókna skracają się i rozplątują powodując zmianę wyglądu orazfunkcjonowania skóry. Szacuje się, że człowiek przeciętnie traci 1% kolagenu rocznie w wyniku jego degeneracji i zmniejszenia syntezy. Główny efekt terapeutyczny w kosmetologii uzyskuje się poprzez:

? stymulację procesów fizjologicznych (ciepło powoduje pobudzenie procesów metabolicznych)
? ogrzanie i obkurczenie włókien kolagenowych (po przekroczeniu określonego poziomu temperatury dochodzi do częściowego przerwania wiązań międzycząsteczkowych krzyżowych i włókna ulegają ściągnięciu, obkurczeniu.
? proces częściowej degradacji włókien kolagenowych (stymuluje fibroblasty do tworzenia nowego prawidłowego kolagenu).

Wzrost temperatury tkanek poddanych zabiegowi powoduje natychmiastowe rozszerzenie naczyń krwionośnych, oraz metabolizmu tkankowego. Po przekroczeniu odpowiedniej temperatury (w granicach 55-62°C) włókna kolagenowe ulegają ściągnięciu i zagęszczeniu. Obkurczenie włókien kolagenowych skóry właściwej powoduje zwiększenie napięcia skóry oraz redukcję drobnych zmarszczek. Wytworzone w skórze wewnętrzne ciepło pobudza fibroblasty do syntezy nowego kolagenu, dlatego efekt przebudowy tkanki może być obserwowany nawet parę miesięcy po zakończeniu terapii (7, 8).
Zabiegi stosowane są w terapii mającej na celu zahamowanie naturalnych procesów związanych ze starzeniem się skóry. Zabiegi mogą być również stosowane w okolicy delikatnej skóry szyi i dekoltu oraz okolic oczu. Efekty terapii nie mogą być porównywalne z efektami zabiegu chirurgicznego. Jednakże mogą stanowić alternatywę dla osób pragnących poprawić sprężystość, wiotkość skóry, bez interwencji chirurgicznej (1).
W przypadku zabiegów na ciało zabiegi zalecane są w okolicach, w których skóra ulega szybkiemu zwiotczeniu (wewnętrzna powierzchnia ud, ramiona, brzuch). Wiotkość skóry pojawia się również u ludzi po gwałtownej utracie wagi ciała lub u kobiet po okresie ciąży. Zabiegi można stosować w złożonym problemie cellulitu. W tym wypadku ciepło wpływa pozytywnie na tkankę łączną, ułatwia drenaż limfatyczny likwidując obrzęki, ?rozluźnia? charakterystyczne dla cellulitu złogi tłuszczowe. Oddziaływanie biofizyczne uzasadnia stosowanie tej metody również w otyłości miejscowej. Pobudzenie lokalnego mikrokrążenia oraz wpływ na przepuszczalność błon komórkowych może pozytywnie oddziaływać na redukcję komórek tłuszczowych (5).
W kosmetologii zabiegi z wykorzystaniem fal o częstotliwości radiowej wykonuje się stosującdawki energii wywołujące uczucie wyraźnego ciepła. W czasie zabiegu pacjent może odczuwać tylko niewielki dyskomfort związany z uczuciem gorąca. Podobnie jak w fizykoterapii dawkowanie oparte jest więc na odczuciach pacjenta. Odczyn w postaci rumienia, odczucie ?wewnętrznego ciepła? jest zależny od zastosowanej dawki zabiegowej i może utrzymywać się do kilku godzin po zabiegu. Z doświadczeń innych autorów wynika, że aby uzyskać widoczne efekty temperatura powierzchni tkanki powinna osiągnąć wzrost o co najmniej 10°C w stosunku do temperatury wyjściowej (1, 2).
Fale radiowe mogą być stosowane przez cały rok, ponieważ zabieg nie narusza struktury naskórka. Działanie fal radiowych odbywa się niezależnie od ilości melaniny w naskórku, dlatego zabiegi mogą być stosowane u wszystkich osób bez względu na fototyp skóry wg. Fitzpatricka. W praktyce kosmetologicznej stosuje się przeciętnie serię około 6 zabiegów, około 2 razy w tygodniu. Przeciwwskazania do zabiegów z zastosowaniem fal radiowych

? ciąża
? choroby nowotworowe w okresie 5 lat od wyleczenia
? ogniska zapalne i ropne bez możliwości naturalnego drenażu
? ostre stany zapalne żył i naczyń limfatycznych
? zakrzepica żylna
? obecność metalowych implantów w tkankach objętych zabiegiem
? ostre stany zapalne tkanek i narządów
? rozrusznik serca
? wiek dziecięcy
? z egzemą czy zapaleniem skóry, przerwanie ciągłości tkanki w obszarze leczenia,
? niewyjaśnione zmiany skórne w obrębie pola zabiegowego

W zabiegach wykonywanych ze względów kosmetycznych należy również uwzględnić następujące przeciwwskazania:

? po zabiegach kosmetycznych, które mogą zmieniać fizjologiczną reakcję skóry na ciepło (peelingi, depilacja oraz inwazyjne procedury medyczne np. laser frakcyjny)
? u osób z tendencją do powstawania bliznowców oraz blizn przyrosłych
? bezpośrednio po podaniu toksyny botulinowej (na twarzy)
? w okresie zaostrzenia zmian w trądziku pospolitym
? z licznymi teleangiektazjami oraz w fazie aktywnej trądzika różowatego (ciepło powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych) (6).
Ze względu na działanie fal radiowych mogą one przyspieszać biodegradację wypełniaczy tkankowych, należy poinformować o tym fakcie osobę przed zabiegiem.

Podsumowanie

Nowe urządzenia diatermii, emitujące fale o częstotliwości radiowej mogą być stosowane zarówno w procesie leczenia jak i w praktyce kosmetycznej. W porównaniu z tradycyjną diatermią, charakteryzują się mniejszymi rozmiarami, ale wykonanie zabiegu wymaga bezpośredniego udziału terapeuty. W związku z możliwością kontrolowania przebiegu zabiegu, metoda uważana jest za bezpieczną.

Piśmiennictwo:

1. Wollina U.: Treatment of facial skin laxity by a new monopolar radiofrequency device. J Cutan Aesthet Surg. 2011:4:7-11.

2. Royo de la Torre J. et.Multisource, phase-controlled radiofrequency for treatment of skin laxity: Correlation between clinical and in-vivo confocal microscopy results and real-time thermal changes. J Clin Aesthet Dermatol. 2011 Jan;4(1):28-35.

3. Elsaie ML.: Cutaneous remodeling and photorejuvenation using radiofrequency devices. Indian J Dermatol. 2009; 54(3): 201?205.

4. Atiyeh BS, Dibo SA.: Nonsurgical nonablative treatment of aging skin: radiofrequency technologies between aggressive marketing and evidence-based efficacy. Aesthetic Plast Surg. 2009;33:283-94.

5. Kasprzak W, Mańkowska A.: Fizjoterapia w kosmetologii i medycynie estetycznej. Warszawa 2010, PZWL

6. Kasprzak W, Mańkowska A.: Fizykoterapia, medycyna uzdrowiskowa i SPA. Warszawa 2008,PZWL

7. Zelickson B.D. et al.: Histological and ultrastructural evaluation of the effects of a radiofrequency- based nonablative dermal remodeling device: A pilot study. Arch Dermatol 2004;140:204-9.

8. Dierickx CC.: The role of deep heating for noninvasive skin rejuvenation. Laser Surg Med 2006;38:799-807.

Adres do korespondencji:

Agata Mańkowska

Gabinet Lekarski i Zakład Fizjoterapii

60-391 Poznań, ul. Swoboda 20

tel/fax. 61 8 61 55 61

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Artykuł nadesłano: 08.05.2012

Zaakceptowano do druku: 15.06.2012